12min Notes Myanmar
Action Bias
Action Bias
"တစ်ခုခုတော့လုပ်မှ" ဆိုပြီး အလျင်စလိုလုပ်မိလို့ အမှားများနေလား?
ကျွန်တော်တို့ လုပ်ငန်းခွင်မှာ ဒါမှမဟုတ် ကိုယ်ပိုင်ဘဝမှာ "ပြဿနာ" တစ်ခုခုတွေ့တာနဲ့ ချက်ချင်း "တစ်ခုခုတော့ ဝင်လုပ်မှ" ဆိုတဲ့ စိတ်မျိုး ဝင်လာတတ်ကြပါတယ်။
အစည်းအဝေးမှာ ကိုယ်နဲ့တိုက်ရိုက်မဆိုင်ပေမဲ့ "ငြိမ်နေရင် အထင်သေးခံရမှာပဲ" ဆိုပြီး တစ်ခုခုဝင်ပြောမှ "အလုပ်လုပ်တယ်" လို့ထင်မှာဆိုတဲ့ စိတ်မျိုး…
ကိုယ့်ရဲ့ Investment Value နည်းနည်းကျတာနဲ့ "မဖြစ်တော့ဘူး၊ ရောင်းမှ" ဆိုပြီး အမြန်ရောင်းလိုက်မိတာမျိုး...
ဒီလို "တစ်ခုခုတော့ လုပ်မှ ဖြစ်မယ်" ဆိုတဲ့ စိတ် (urge to act) က ကျွန်တော်တို့ကို အကျိုးထက် အဆိုးပိုပေးတတ်ပါတယ်။
စိတ်ပညာမှာ ဒါကို Action Bias (တစ်ခုခု လုပ်ဆောင်လိုစိတ်) လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ရှင်းရှင်းလေးပါပဲ။
ဘာမှမလုပ်ဘဲ ငြိမ်ငြိမ်နေခြင်း (Inaction) က ပိုပြီးကောင်းမွန်တဲ့ ရလဒ်ထွက်မယ့် အခြေအနေမှာတောင်မှ၊ တစ်ခုခုကို အလျင်စလိုလုပ်ဆောင်လိုက်ခြင်း (Action) ကိုပဲ ကျွန်တော်တို့ ဦးနှောက်က ဦးစားပေး ရွေးချယ်မိတတ်တဲ့ သဘောထားပါ။
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Action Bias ဆိုတာ ဘာလဲ?ဒါကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်းမြင်သွားအောင် နာမည်ကြီးတဲ့ ဥပမာတစ်ခု ပေးချင်ပါတယ်။
ဘောလုံးပွဲတွေမှာ ပင်နယ်တီကန်တာကို မြင်ယောင်ကြည့်ပါ။
ဂိုးသမားအများစု (၉၀% ကျော်) ဟာ ဘောလုံးကန်လိုက်တာနဲ့ ဘယ်ဘက် ဒါမှမဟုတ် ညာဘက်ကို ချက်ချင်း ခုန်ထွက်ပြီး ကာကွယ်ကြပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ သုတေသနပြုချက်တွေ (Statistics) အရ၊ ဂိုးသမားက ဘယ်ညာမခုန်ဘဲ အလယ်တည့်တည့်မှာပဲ မလှုပ်မယှက် ရပ်နေလိုက်ရင်တောင် (Inaction) ဂိုးပေါက်ကို ကာကွယ်နိုင်ခြေ ၃၅ ရာခိုင်နှုန်း ရှိနေသေးတယ်ဆိုတာ တွေ့ရှိခဲ့ရပါတယ်။
ဒါဆို ဘာလို့ ဂိုးသမားတိုင်းနီးပါး ဘယ်/ညာ ဒိုင်ဗင်ပစ်ကြတာလဲ?
အကြောင်းရင်းက "ခံစားချက်" ပါ။
ဂိုးသမားတစ်ယောက်က အလယ်မှာပဲရပ်နေရင်း ဂိုးဝင်သွားခဲ့ရင်၊ ပရိသတ်တွေက "ဘာမှမလုပ်ဘဲ ရပ်ကြည့်နေတယ်" လို့ အပြစ်တင်ကြမှာပါ။
ဒါပေမဲ့ သူက ဘယ်ဘက်ကို အားနဲ့ ခုန်လိုက်ပြီးမှ ညာဘက်ကို ဂိုးဝင်သွားတယ်ဆိုရင်တော့ "အနည်းဆုံးတော့ သူ ကြိုးစားလိုက်သေးတယ်" ဆိုပြီး အပြစ်တင် သက်သာစေပါတယ်။
ဒီသဘောတရားပါပဲ။
"ဘာမှမလုပ်ဘူး" လို့ အပြောခံရမှာ၊ အထင်သေးခံရမှာ ကြောက်စိတ်က ကျွန်တော်တို့ကို မလိုအပ်တဲ့ လုပ်ဆောင်ချက် (Action) တွေ လုပ်ခိုင်းပါတော့တယ်။
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ဒီစိတ်က ကျွန်တော်တို့ရဲ့အလုပ်နဲ့ ဘဝကို ဘယ်လိုထိခိုက်နေလဲ?Action Bias က နေရာတိုင်းမှာ ရှိပါတယ်။
၁။ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု (Investing) မှာ ဆုံးဖြတ်ချက်မှားခြင်း
ဒါက အဖြစ်အများဆုံးပါ။
စတော့စျေးကွက်၊ Crypto ဒါမှမဟုတ် အိမ်ခြံမြေ စျေးကွက် နည်းနည်းလေး လှုပ်ခတ်တာနဲ့ "တစ်ခုခုတော့ လုပ်မှ" ဆိုတဲ့စိတ်က ဝင်လာပါတယ်။
ကိုင်ထားတာတွေကို အလျင်စလို ရောင်းချပစ်တာ (Panic Selling) ဒါမှမဟုတ် စျေးကွက်ထဲ အလန့်တကြား ဝင်ဝယ်တာ (Panic Buying) တွေ လုပ်မိကြတယ်။
တကယ်တော့၊ ရေရှည်အတွက် Plan ချထားပြီးသားလူတစ်ယောက်အတွက် အကောင်းဆုံးလုပ်ရပ် (Best Action) က "ဘာမှမလုပ်ဘဲ ထိုင်ကြည့်နေခြင်း" (Inaction) ဖြစ်နေတတ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့က "တစ်ခုခု လုပ်လိုက်ရမှ" ကျေနပ်တတ်ကြတယ်။
၂။ လုပ်ငန်းခွင်မှာ Micromanagement ဖြစ်လာခြင်း
Manager ဒါမှမဟုတ် Leader တစ်ယောက်အနေနဲ့ ကိုယ့်ဝန်ထမ်းကို အလုပ်တစ်ခု ခိုင်းထားတယ် ဆိုပါစို့။
ကိုယ့်စိတ်ထဲမှာ "ငါ Manager ပဲ၊ တစ်ခုခုတော့ ဝင်လုပ်မှ၊ ဝင်ကြီးကြပ်မှ ငါအလုပ်လုပ်ရာ ရောက်မယ်" ဆိုတဲ့ Action Bias ဝင်လာတဲ့အခါ၊ ဝန်ထမ်းလုပ်နေတာကို "ဒါလေး ဒီလိုလုပ်လိုက်"၊ "ဟိုဟာ ဘယ်ရောက်ပြီလဲ" ဆိုပြီး ခဏခဏ ဝင်စွက်ဖက်တဲ့ Micromanagement တွေ ဖြစ်လာပါတော့တယ်။
တကယ်တမ်းမှာ၊ ဝန်ထမ်းကို ယုံယုံကြည်ကြည်နဲ့ သူ့နေရာနဲ့သူ လွတ်လွတ်လပ်လပ် လုပ်ခွင့်ပေးလိုက်ခြင်း (Inaction) က ပိုကောင်းတဲ့ရလဒ်တွေ၊ ပိုမိုကောင်းမွန်တဲ့ တီထွင်ဖန်တီးနိုင်စွမ်း (Creativity) တွေ ထွက်လာနိုင်ပါတယ်။
၃။ ဆက်ဆံရေးမှာ ပြဿနာကို ပိုဆိုးစေခြင်း
ကိုယ့်သူငယ်ချင်း၊ မိသားစုဝင် ဒါမှမဟုတ် လက်တွဲဖော်နဲ့ စကားများ ရန်ဖြစ်ကြတယ် ဆိုပါစို့။
တစ်ခါတလေမှာ အကောင်းဆုံးဖြေရှင်းနည်းက နှစ်ယောက်စလုံး ခေါင်းအေးသွားအောင် ခဏ "ဘာမှမလုပ်ဘဲ" အချိန်ပေးလိုက်ခြင်း (Giving Space) ပါ။
ဒါပေမဲ့ Action Bias က "မဖြစ်ဘူး၊ အခုချက်ချင်း ရှင်းမှ"၊ "ပြဿနာကို ချက်ချင်း ဖြေရှင်းမှ" ဆိုပြီး အတင်းဝင်ရောက် ဖြေရှင်းခိုင်းတတ်တယ်။
ဒီအခါမှာ စိတ်တွေပူနေတဲ့အချိန်မို့ ပြဿနာက ပိုပြီး ကြီးသွားတတ်ပါတယ်။
၄။ ကျန်းမာရေးမှာ မလိုအပ်တာတွေ လုပ်မိခြင်း
ဥပမာ - သာမန် နှာစေး၊ ချောင်းဆိုး (Viral Infection) ဖြစ်တာကို ဆရာဝန်ဆီ သွားပါတယ်။
တကယ်တော့ "ဘာမှမလုပ်ဘဲ" ရေများများသောက်၊ ကောင်းကောင်းအနားယူလိုက်ရင် သူ့ဘာသာသူ ပျောက်သွားမှာပါ။
ဒါပေမဲ့ လူနာဘက်ကလည်း "ဆေးခန်းရောက်မှတော့ ဆေးတစ်မျိုးမျိုးတော့ ရမှ" ဆိုတဲ့စိတ်၊ ဆရာဝန်ဘက်ကလည်း "လူနာကို တစ်ခုခုတော့ ပေးလိုက်မှ" ဆိုတဲ့စိတ်နဲ့ မလိုအပ်ဘဲ ပိုးသတ်ဆေး (Antibiotics) တွေ ပေးမိ၊ သောက်မိတတ်ကြတယ်။
ဒါဟာ Action Bias ရဲ့ သက်ရောက်မှုပါပဲ။
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ဘာကြောင့် ကျွန်တော်တို့မှာ Action Bias ရှိနေတာလဲ?၁။ ရှင်သန်မှု ဗီဇ (Survival Instinct)
ရှေးနှစ်ပေါင်းများစွာကတည်းက ကျွန်တော်တို့ ဘိုးဘေးတွေဟာ အန္တရာယ်တစ်ခုခုတွေ့တာနဲ့ ချက်ချင်း တုံ့ပြန် (Action) ရပါတယ်။ Flight or Fight ပေါ့။
ထိုင်ကြည့်နေလို့ (Inaction) မရပါဘူး။ ကျားစာ၊ ခြင်္သေ့စာ ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။
ဒီဗီဇက ကျွန်တော်တို့ဆီမှာ အခုထိ ပါလာပါတယ်။
၂။ "အလုပ်လုပ်တယ်" လို့ ခံစားရစေတယ် (Need for Control)
"တစ်ခုခု လုပ်နေရခြင်း" က ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အခြေအနေကို ထိန်းချုပ်ထားနိုင်တယ် (In Control) လို့ ခံစားရစေပါတယ်။ "ဘာမှမလုပ်ဘဲနေခြင်း" က ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အသုံးမကျသလို၊ အရှုံးပေးလိုက်သလို ခံစားရစေတယ်။
၃။ လူမှုပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ အမြင် (Social Judgment)
ဂိုးသမား ဥပမာလိုပါပဲ။ "ဘာမှမလုပ်ဘဲ" နေတဲ့လူကို "ပျင်းတယ်"၊ "အသုံးမကျဘူး" လို့ အကဲဖြတ်ခံရမှာ ကျွန်တော်တို့ ကြောက်ကြပါတယ်။ "အလုပ်ရှုပ်နေတဲ့ပုံ" ပေါက်နေမှ တော်တယ်၊ ကြိုးစားတယ်လို့ ထင်တတ်ကြတယ်။
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
ဒီ Action Bias ကို ဘယ်လို သတိထား ထိန်းချုပ်မလဲ?Action Bias က အမြဲတမ်းဆိုးတာတော့ မဟုတ်ပါဘူး။
အရေးပေါ်အခြေအနေ၊ တကယ်လုပ်မှ ဖြစ်မယ့် အခြေအနေတွေမှာ သူက မရှိမဖြစ် လိုအပ်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ မလိုအပ်ဘဲ "အလုပ်ရှုပ်ခံ" နေတာမျိုး မဖြစ်အောင် အောက်ပါအချက်လေးတွေကို သတိထားနိုင်ပါတယ်။
၁။ ခဏရပ်ပြီး မေးခွန်းထုတ်ပါ (Pause and Question)
ပြဿနာတစ်ခုခုတွေ့တာနဲ့ ချက်ချင်း တုံ့ပြန်မယ့်အစား "တကယ် Action ယူဖို့ လိုအပ်လို့လား?"၊ "ငါက ငြိမ်မနေနိုင်လို့ (Anxious) ဖြစ်ပြီး လုပ်ချင်နေတာလား?" လို့ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် အရင်မေးပါ။
၂။ "ဘာမှမလုပ်ခြင်း" ရဲ့ တန်ဖိုးကို အသိအမှတ်ပြုပါ (Value Inaction)
တစ်ခါတလေမှာ "ဘာမှမလုပ်ဘဲ စောင့်ကြည့်ခြင်း"၊ "အချိန်ပေးခြင်း"၊ "အခြေအနေကို သူ့ဘာသာသူ ဖြေရှင်းခွင့်ပေးခြင်း" က အကောင်းဆုံး Strategy ဖြစ်တယ်ဆိုတာ လက်ခံပါ။
၃။ ရေရှည် Plan ကို ယုံကြည်ပါ (Trust the Process)
အထူးသဖြင့် Investment နဲ့ Business မှာ၊ ကိုယ့်ရဲ့ ရေရှည် Plan ကို ယုံကြည်ပါ။ နေ့စဉ် စျေးကွက် အတက်အကျ၊ အသေးအဖွဲ ပြဿနာလေးတွေတိုင်းကို လိုက်ပြီး Action ယူမနေပါနဲ့။
၄။ "အလုပ်ပြီးမြောက်ခြင်း" နဲ့ "အလုပ်ရှုပ်ခြင်း" ကို ခွဲသိပါ (Productive vs. Busy)
သင် တစ်နေကုန် အလုပ်ရှုပ်နေတိုင်း အလုပ်ပြီးမြောက်နေတာ မဟုတ်ပါဘူး။ တကယ် အကျိုးရှိစေမယ့် အလုပ် (High-Impact Tasks) တွေလုပ်တာလား၊ ဒါမှမဟုတ် "တစ်ခုခု လုပ်နေရမှ" ဆိုတဲ့စိတ်နဲ့ အရေးမကြီးတာတွေ လျှောက်လုပ်နေတာလား (Action Bias) ဆိုတာ ခွဲခြားပါ။
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
အဓိက မှတ်သားစရာ (Key Takeaway)Action Bias ဆိုတာ "ဘာမှမလုပ်ဘဲနေခြင်း" (Inaction) က ပိုမှန်ကန်တဲ့ အခြေအနေမှာတောင် "တစ်ခုခုတော့ လုပ်မှ" ဆိုတဲ့ စိတ်ဖိအားကြောင့် အလျင်စလို လုပ်ဆောင်ချင်တဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သဘောထားပါ။
ပြဿနာတစ်ခုခု၊ မကျေနပ်မှုတစ်ခုခု တွေ့တိုင်း ချက်ချင်းဝင်ရှင်းဖို့၊ ဝင်ပြင်ဖို့၊ ဝင်လုပ်ဖို့ မကြိုးစားပါနဲ့။
တစ်ခါတလေမှာ အကောင်းဆုံးလုပ်ရပ်က "ဘာမှမလုပ်ဘဲ စောင့်ကြည့်နေခြင်း" ဒါမှမဟုတ် "စိတ်ရှည်ရှည်နဲ့ အချိန်ပေးခြင်း" ဖြစ်နေတတ်ပါတယ်။
ထက်မြက်တဲ့သူဆိုတာ "ဘယ်အချိန်မှာ Action ယူရမလဲ" သိသလို၊ "ဘယ်အချိန်မှာ ဘာမှမလုပ်ဘဲ နေရမလဲ" ဆိုတာကိုလည်း ကောင်းကောင်း သိတဲ့သူပါ။
စာဖတ်သူရော Action Bias ကြောင့် ဆုံးဖြတ်ချက်မှားတာ၊ အရွေးမှားတာမျိုး ဖြစ်ဖူးလား?
Author : 12min Notes Myanmar
