12min Notes Myanmar
Commitment Bias
Commitment Bias
မှားနေမှန်းသိလျက်နဲ့ ဘာလို့ ဆက်လုပ်မိနေကြသလဲ? (Commitment Bias)
ဒီနေ့မှာတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ နေ့စဉ်ဘဝနဲ့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းခွင်တွေမှာ မကြာခဏ မှားတတ်ကြတဲ့၊ ဒါပေမဲ့ လူသတိမထားမိကြတဲ့ စိတ်ပညာသဘောတရားတစ်ခုအကြောင်း ဆွေးနွေးချင်ပါတယ်။
မိတ်ဆွေ ဒီလိုအခြေအနေမျိုး ကြုံဖူးလား...
- ရုပ်ရှင်ကြည့်နေရင်း ဇာတ်လမ်းက မကောင်းမှန်းသိတာတောင် လက်မှတ်ဖိုးပေးထားရလို့ ပြီးတဲ့အထိ ဆက်ထိုင်ကြည့်နေတာမျိုး။
- စီးပွားရေးပရောဂျက်တစ်ခုက ရှုံးနေမှန်းသိပေမဲ့ အချိန်တွေ၊ ငွေတွေ အများကြီးထည့်ထားပြီးပြီဆိုပြီး ဇွတ်အတင်း ရှေ့ဆက်တိုးနေတာမျိုး။
- ဆွေးနွေးပွဲတွေမှာ ကိုယ်မှားနေမှန်းသိတာတောင် အရှက်ကွဲမှာကြောက်လို့ ကိုယ့်ဘက်ကပဲ ဆက်ပြီး ဇွတ်ငြင်းနေတာမျိုး။
ဒါတွေကို စိတ်ပညာမှာတော့ Commitment Bias (သို့မဟုတ်) Escalation of Commitment လို့ခေါ်ပါတယ်။
မြန်မာလို လွယ်လွယ်ပြောရရင်တော့ "ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုအပေါ် အစွဲအလမ်းကြီးပြီး မှားနေမှန်းသိရက်နဲ့ ရှေ့ဆက်တိုးနေခြင်း" ပါပဲ။
ဒီအကြောင်းအရာက ခေါင်းဆောင်တွေ၊ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်တွေအတွက် တကယ်ကို အသက်တမျှ အရေးကြီးပါတယ်။
ကဲ... ဘာကြောင့်လဲဆိုတာ ကြည့်လိုက်ကြရအောင်။
_______________________________
Commitment Bias ဆိုတာ ဘာလဲ?
ရှင်းရှင်းလေး ပြောရရင်တော့ ကျွန်တော်တို့ဟာ အတိတ်ကပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ၊ ကတိကဝတ်တွေနဲ့ ကိုက်ညီအောင် နေထိုင်ချင်တဲ့ စိတ်အခံရှိပါတယ်။ အထူးသဖြင့် လူသိရှင်ကြား ဆုံးဖြတ်ချက်ချမိထားရင် ပိုဆိုးပါတယ်။
Commitment Bias (သို့မဟုတ် Escalation of Commitment) ဆိုတာ ကိုယ့်ရဲ့ အတိတ်က ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ၊ လုပ်ရပ်တွေအပေါ်မှာ အလွန်အကျွံ ဖက်တွယ်ထားတဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အစွဲတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ရလဒ်မကောင်းမှန်း သိသိကြီးနဲ့၊ ဆက်လုပ်ရင် ပိုရှုံးမယ်ဆိုတာ သိသိကြီးနဲ့ "ငါစခဲ့ပြီးပြီပဲ၊ ပြီးအောင်လုပ်ရမယ်" ဆိုတဲ့ စိတ်နဲ့ ဆက်လုပ်နေခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
ရှင်းအောင် ဥပမာလေးတစ်ခု ပေးပါမယ်။
ရန်ကုန်က ကျောင်းသားတစ်ယောက် ဆယ်တန်းမှာ အမှတ်ကောင်းလို့ ဆေးကျောင်းတက်လိုက်တယ်။ ပထမနှစ်ပြီးတော့ သူသိလိုက်ရတယ်၊ သူက ဆေးပညာကို ဝါသနာမပါဘူး၊ တကယ်ဝါသနာပါတာက Graphic Design ပိုင်း။ ဒါပေမဲ့ မိဘတွေကို ပြောရမှာလည်း အားနာ၊ သူငယ်ချင်းတွေအလယ်မှာလည်း "ဆေးကျောင်းသား" ဆိုတဲ့ ဂုဏ်ပုဒ်ကို ယူထားပြီးပြီမို့လို့ ဒီလမ်းကြောင်းကို မပျော်မရွှင်နဲ့ ဆက်လျှောက်နေတာမျိုးပေါ့။
ဒါဟာ Commitment Bias ရဲ့ သားကောင်ဖြစ်နေတာပါ။
_______________________________
ဘာကြောင့် ဒီလိုဖြစ်ရတာလဲ? (The Psychology Behind It)
ကျွန်တော်တို့က မိုက်မဲချင်လို့ ဒီလိုလုပ်တာ မဟုတ်ပါဘူး။ နောက်ကွယ်မှာ စိတ်ပညာဆိုင်ရာ တွန်းအားပေးမှုတွေ ရှိနေလို့ပါ။
၁။ Consistency (ရှေ့နောက်ညီညွတ်မှု)
လူတွေက "စရိုက်မပြောင်းတဲ့လူ" (Consistent ဖြစ်တဲ့လူ) အဖြစ် အမြင်ခံချင်ကြပါတယ်။ ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုချပြီးမှ ပြန်ပြင်လိုက်ရင် "ဒီလူက တွေဝေတတ်တယ်၊ မတည်ငြိမ်ဘူး" လို့ အထင်ခံရမှာ ကြောက်ကြပါတယ်။ ဒါကြောင့် မှားနေလည်း ရှေ့ဆက်တိုးတာက ပိုကောင်းတယ်လို့ (မသိစိတ်က) ယူဆမိတတ်ပါတယ်။
၂။ Saving Face (သိက္ခာဆယ်ခြင်း)
ဒါကတော့ ကျွန်တော်တို့ အာရှယဉ်ကျေးမှုနဲ့ ပိုနီးစပ်ပါတယ်။ ကိုယ်မှားသွားပြီလို့ ဝန်ခံလိုက်ရရင် အရှက်ကွဲမယ်၊ သိက္ခာကျမယ်လို့ ခံစားရတာကြောင့် "ငါ့ဆုံးဖြတ်ချက် မှန်ကြောင်းပြမယ်" ဆိုပြီး အမှားတစ်ခုကို နောက်ထပ်အမှားတွေနဲ့ ဖုံးဖိဖို့ ကြိုးစားရင်း နွံနစ်သွားတတ်ပါတယ်။
၃။ The Sunk Cost Fallacy (ကုန်ကျစရိတ် သံယောဇဉ်)
ဒါက အရမ်းအရေးကြီးပါတယ်။ "ငါ ဒီအလုပ်ထဲမှာ ငွေတွေသိန်းရာချီ ပါနေပြီ၊ အခုရပ်လိုက်ရင် အလကားဖြစ်ကုန်မှာပေါ့" ဆိုတဲ့ အတွေးပါ။
စီးပွားရေးပညာအရဆိုရင်တော့ - ကုန်သွားတဲ့ငွေ (Sunk Cost) က ကုန်သွားပါပြီ။ ပြန်ရမှာ မဟုတ်တော့ပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့က အဲဒီကုန်ခဲ့တဲ့ငွေကို နှမြောပြီး နောက်ထပ်ငွေတွေ ထပ်ဖြည့်ရင်း ပိုရှုံးစေပါတယ်။
_______________________________
လက်တွေ့ဘဝ ဥပမာများ (Real World Examples)
ဒီသဘောတရားကို ပိုရှင်းသွားအောင် ဥပမာလေးတွေနဲ့ ကြည့်ရအောင်ဗျာ။
(၁) စားသောက်ဆိုင်ဥပမာ
မိတ်ဆွေက စားသောက်ဆိုင်မှာ ဟင်းတွေ အများကြီး မှာလိုက်မိတယ်။ စားရင်းနဲ့ ဗိုက်ပြည့်သွားပြီ။ ဒါပေမဲ့ "ပိုက်ဆံပေးထားရတာ နှမြောစရာကြီး" ဆိုပြီး အကုန်ကုန်အောင် ဇွတ်သွတ်ထည့်လိုက်တယ်။
ရလဒ်က ပိုက်ဆံလည်း ကုန်တယ်၊ ဗိုက်လည်းအောင့်၊ ကျန်းမာရေးလည်း ထိခိုက်တယ်။ (ပိုက်ဆံပေးလိုက်ရတာက ပြန်မရနိုင်တဲ့ Sunk Cost ပါ၊ အတင်းစားလိုက်လို့ ပိုက်ဆံပြန်ရလာတာ မဟုတ်ပါဘူး)။
(၂) ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲ (နိုင်ငံရေး/စီမံခန့်ခွဲမှု ဥပမာ)
အမေရိကန်သမ္မတ Lyndon Johnson လက်ထက်မှာ ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲက နိုင်နိုင်ခြေမရှိမှန်း သိနေပါပြီ။ ဒါပေမဲ့ စစ်သားတွေ အများကြီး သေဆုံးခဲ့ပြီးပြီ၊ ငွေတွေ အများကြီးသုံးခဲ့ပြီးပြီ ဆိုတဲ့ အကြောင်းပြချက်နဲ့ နောက်ဆုတ်ရမှာကို သိက္ခာကျတယ်လို့ ယူဆခဲ့ကြပါတယ်။
ဒါကြောင့် "ငါတို့ ရည်မှန်းချက်ပြည့်တဲ့အထိ တိုက်မယ်" ဆိုပြီး ဆက်တိုက်ရင်းနဲ့ အသက်ပေါင်းများစွာ ထပ်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပါတယ်။ ဒါဟာ ခေါင်းဆောင်တွေမှာဖြစ်တတ်တဲ့ ကြောက်စရာကောင်းတဲ့ Commitment Bias ပါပဲ။
(၃) စီးပွားရေး နှင့် Marketing
Marketing သမားတွေက ဒီသဘောတရားကို သုံးပြီး ပစ္စည်းရောင်းကြပါတယ်။
ဥပမာ - "Foot-in-the-door" technique။
ဝယ်သူတစ်ယောက်ကို အရင်ဆုံး အသေးအဖွဲလေးတစ်ခု (ဥပမာ - အီးမေးလ်ပေးဖို့၊ စမ်းသပ်သုံးကြည့်ဖို့) ကတိပေးခိုင်းလိုက်ပါတယ်။ ဝယ်သူက တစ်ခါကတိပေးမိပြီဆိုရင် နောက်တစ်ဆင့်အနေနဲ့ ပစ္စည်းဝယ်ဖို့ ကမ်းလှမ်းတဲ့အခါ ငြင်းရခက်သွားပါတယ်။ သူတို့ရဲ့ ရှေ့နောက်ညီညွတ်မှု (Consistency) ကို ထိန်းသိမ်းချင်တဲ့စိတ်ကို အသုံးချလိုက်တာပါ။
Note: ဒီလို စိတ်ပညာလွှမ်းမိုးမှုနည်းလမ်းတွေကို စီးပွားရေးမှာထိထိရောက်ရောက်အသုံးချချင်တဲ့ လုပ်ငန်းရှင်ကြီးတွေအတွက် Profits Max Program မှာ နက်နက်နဲနဲလေ့လာရယူနိုင်ပါပြီ။
_______________________________
Commitment Bias ကို ဘယ်လိုကျော်လွှားမလဲ? (Actionable Tips)
မိတ်ဆွေအနေနဲ့ လုပ်ငန်းခွင်မှာ ဒါမှမဟုတ် ဘဝမှာ ဆုံးဖြတ်ချက်မှားတစ်ခုကို ဆက်ပြီး ဖက်တွယ်မထားမိအောင် ဒီနည်းလမ်းတွေကို သုံးကြည့်ပါ။
၁။ Zero-Based Thinking (သုညကနေ ပြန်စဉ်းစားပါ)
ကိုယ့်ကိုယ်ကို ဒီမေးခွန်း မေးကြည့်ပါ -
"အကယ်၍သာ ဒီအလုပ်/ ဒီရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုကို ငါ အစကနေ ပြန်လုပ်ရမယ်ဆိုရင်၊ လက်ရှိငါသိထားတဲ့ အချက်အလက်တွေနဲ့ဆိုရင် ဒီအလုပ်ကို ငါစတင်လုပ်ကိုင်မလား?"
အဖြေက "No" ဆိုရင်၊ မိတ်ဆွေ အခုလက်ရှိလုပ်နေတာကို ရပ်တန့်ဖို့ ဒါမှမဟုတ် လမ်းကြောင်းပြောင်းဖို့ စဉ်းစားသင့်ပါပြီ။
၂။ ရည်မှန်းချက်ကို ပြန်သုံးသပ်ပါ (Re-evaluate Goals)
ကိုယ့်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်က "ငါ့ဆုံးဖြတ်ချက် မှန်ကြောင်းပြဖို့လား" ဒါမှမဟုတ် "လုပ်ငန်းအောင်မြင်ဖို့လား" ဆိုတာ ကွဲကွဲပြားပြား မြင်အောင်ကြည့်ပါ။
အမှားကို ဝန်ခံပြီး လမ်းကြောင်းပြောင်းတာက ခေါင်းဆောင်ညံ့လို့ မဟုတ်ပါဘူး။ အခြေအနေကို လိုက်လျောညီထွေ ပြောင်းလဲနိုင်တဲ့ ခေါင်းဆောင်ကောင်း (Adaptive Leader) ဖြစ်ကြောင်း ပြသရာ ရောက်ပါတယ်။
၃။ Mental Budget (စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဘတ်ဂျက်ထားပါ)
ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတစ်ခု မစခင်မှာ "Stop Loss" (အရှုံးခံမယ့်အတိုင်းအတာ) သတ်မှတ်ထားပါ။
"ငါ ဒီလောက်ကုန်လို့မှ အဆင်မပြေရင် ရပ်မယ်" ဆိုတဲ့ စည်းကို ကြိုတားထားရင်၊ စိတ်ခံစားချက်နဲ့ ဆုံးဖြတ်တာကို လျှော့ချနိုင်ပါတယ်။
၄။ ပြင်ပအမြင်ကို ရယူပါ (Get Outside Perspectives)
ပရောဂျက်တစ်ခုမှာ ကိုယ်တိုင်ပါဝင်ပတ်သက်မှု များနေတဲ့အခါ (Too involved) အမှန်ကို မမြင်နိုင်တော့ပါဘူး။
ဘာမှပါဝင်ပတ်သက်မှုမရှိတဲ့ ပြင်ပမိတ်ဆွေ သို့မဟုတ် အတိုင်ပင်ခံတစ်ယောက်ကို မေးကြည့်ပါ။ သူတို့က Sunk Cost (ကုန်ပြီးသားစရိတ်) ကို ထည့်မတွက်ဘဲ အရှိတရားကို အရှိအတိုင်း ပြောပြပါလိမ့်မယ်။
_______________________________
နိဂုံးချုပ်
"တွင်းနက်ကြီးထဲ ရောက်နေမှန်း သိရင် ဆက်မတူးနဲ့တော့" ဆိုတဲ့ စကားအတိုင်းပါပဲ။
ကျွန်တော်တို့ ရည်မှန်းချက်က တွင်းတူးဖို့မဟုတ်ဘဲ တွင်းထဲက လွတ်မြောက်ဖို့ ဖြစ်သင့်ပါတယ်။
Commitment Bias ကို သတိထားမိခြင်းက မိတ်ဆွေရဲ့ ငွေကြေး၊ အချိန်နဲ့ စိတ်စွမ်းအင်တွေကို အလဟဿမဖြစ်အောင် ကာကွယ်ပေးနိုင်မယ့် အကောင်းဆုံး လက်နက်တစ်ခု ဖြစ်လာမှာပါ။
မိတ်ဆွေ လက်ရှိလုပ်နေတဲ့ အလုပ်တွေ၊ ပရောဂျက်တွေထဲမှာ "ရလဒ်မကောင်းမှန်းသိပေမဲ့ အချိန်တွေ၊ ငွေတွေ နှမြောလို့ ဆက်လုပ်နေမိတဲ့အရာ" တစ်ခုခုများ ရှိနေမလား?
ဒီနေ့ပဲ အချိန်ပေးပြီး သေချာ ပြန်သုံးသပ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုချင်ပါတယ်။
အကျိုးရှိမယ်လို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။
Author : 12min Notes Myanmar
